De koning hield een ‘houterige’ speech vanuit het hart
Koning Willem-Alexander sprak op televisie het land toe. Hij riep Nederland op tot saamhorigheid in de huidige coronacrisis.
Uiterst serieus, verbindend, begripvol en ietwat opsommerig: koning Willem-Alexander sprak vrijdag de natie toe in een bijzondere tv-toespraak. En muntte meteen een nieuw woord: het eenzaamheidsvirus.
Wendelmoet Boersema 20 maart 2020, 20:59
Samenbindend, vertegenwoordigend, aanmoedigend, zo ziet koning Willem-Alexander zijn eigen koningschap. Nooit zal hij deze opdracht zo serieus hebben gevoeld als vrijdag, toen hij het land toesprak, dat hem van achter gesloten deuren in huiskamers, ziekenhuizen en crisiscentra aanhoorde.
Met ernst en op gedragen toon betuigde de koning allereerst zijn medeleven aan de slachtoffers van het coronavirus, sprak hij zijn waardering uit voor allen die het virus bestrijden en riep hij mensen op te zorgen dat niemand zich nu in de steek gelaten voelt.
De zin die na afloop bleef hangen is: “Het coronavirus kunnen wij niet stoppen. Het eenzaamheidsvirus wel!” Een briljante vondst, volgens Reinildis van Ditzhuyzen, historica en koningshuiskenner. “Dit is zijn moment om zijn taakopvatting van verbinding te laten zien en vorm te geven. Hij staat boven de partijen, dat is zijn meerwaarde.”
Een terechtwijzing van critici
Opvallend politiek element was daarentegen de vingerwijzing naar de waarde van experts. “Wij mogen ook trots zijn op de deskundigen van het RIVM, de GGD’s en op alle andere instellingen en experts die ons op basis van wetenschappelijk onderzoek en ervaringskennis de weg wijzen”, zei de koning. “Zij staan onder hoge druk. Het is belangrijk dat we hun ons vertrouwen blijven geven en alle aanwijzingen opvolgen.” Deze echo van de toespraak van premier Rutte eerder deze week kan begrepen worden als een terechtwijzing van de vele critici van de crisisaanpak.
Net als zijn Spaanse en Belgische collega’s eerder deze week bedankte de koning niet alleen de zorgprofessionals, maar hij noemde ook alle anderen die het land draaiende houden, de vrijwilligers, de ouders, de kinderen, de buurtgenoten. “U allen zorgt ervoor dat ondanks de verlamming van het openbare leven, het hart van onze samenleving blijft kloppen”, aldus Willem-Alexander.
De kernwoorden van de toespraak, die van tevoren was opgenomen op paleis Huis ten Bosch, waren‘trots’, ‘dank’ en ‘samen’, zegt Renée Broekmeulen, speechschrijver voor ministers en ceo’s. “Er is niemand die na afloop kan zeggen, dit gaat niet over mij.” De koning sprak volgens haar ‘uit het hart’, waar de premier over het hoofd gaat. “De timing is uitstekend: We zitten op het toppunt van de verwarring, het openbare leven ligt stil, Nederland heeft net de meest bizarre werkweek ooit doorgemaakt.” Wel vond Broekmeulen de toon ‘verschrikkelijk serieus, maar passend bij de situatie’.
Ongepland
Politicoloog Julia Wouters, die jarenlang speeches schreef voor Lodewijk Asscher, is juist teleurgesteld over het gebrek aan warmte. “Heel houterig opgelezen, ik miste de persoonlijke noot. Een gemiste kans, de koning is ook vader van drie dochters. Hij had een voorbeeld kunnen nemen aan Angela Merkel, die in haar tv-toespraak beschreef hoeveel pijn het haar als kind van de DDR nu doet de grenzen te sluiten en vrijheden te beperken.”
Dat de koning ongepland een tv-toespraak houdt, gebeurt zelden. Een paar dagen na de ramp met de MH17 in 2014 sprak een geëmotioneerde Willem-Alexander over zijn ontmoeting met nabestaanden. Ook zijn moeder kwam slechts één keer buiten de traditionele kerstredes op tv. De diepe zucht van Beatrix, waarmee ze haar toespraak begon na de aanslag in Apeldoorn op Koninginnedag 2009, zei toen eigenlijk alles al.
‘Leuk dat hij de kinderen aansprak’
Beatrijs Boersema (45), huisarts te Berghem (Noord-Brabant)
“Ik vond de toespraak mooi. Ontroerend. Hoewel mijn vriend daarop zei dat ik te weinig heb geslapen. Ik vond het goed dat de koning iedereen benoemde. En dat het iedereen op een andere manier raakt.
“Ja, ik bezoek mijn patiënten in een beschermend pak. Maar dat doe ik elke dag. Wij in de zorg hebben in ieder geval werk. Mensen die economisch in de problemen komen en ouderen worden diep getroffen. Het was ook leuk dat de koning de kinderen aansprak.
“Wat hij zei is bemoedigend: dat er al veel gebeurt. Toen mensen hoorden dat er te weinig beschermingsmiddelen zijn, zijn wij van allerlei kanten gebeld. Zo heeft de dorpswinkel vuurwerkbrillen gegeven. Dat zijn dingen om hoop uit te putten.”
Net als Wilhelmina
Van oudsher is de vorst in Nederland in tijden van rampspoed de grote trooster. De eerste koning Lodewijk Napoleon was vijf uur na de ontploffing van het kruitschip in Leiden in 1807 al ter plaatse, hij bleef er een dag. Maar de vergaande sociale quarantaine die alle Nederlanders nu in acht moeten nemen, maakt het de koning lastig deze rol van dichtbij te vervullen.
Waar zijn moeder Beatrix bewogen bezoeken bracht na de Bijlmerramp of de Enschedese vuurwerkramp, waar zijn grootmoeder Juliana haar kaplaarzen aantrok in 1953 tijdens de watersnoodramp, kan de koning nu niet anders doen dan van achter de tv-camera de burger moed in spreken. Er is geen handdruk mogelijk, geen bemoedigend armgebaar en geen persoonlijke ontmoeting, waarmee de koning tijdens zo’n grote crisis meelevendheid en menselijkheid kan tonen.
Van Ditzhuyzen ziet wat dat betreft een parallel met de toespraken van koningen Wilhelmina vanuit Londen, voor Radio Oranje. “Zij was niet in Nederland, maar zo was ze er toch.” Toen werd er gestreden tegen een bekende vijand, nu een onbekende, zegt Van Ditzhuyzen. “De koning heeft nog niet voor zo’n test gestaan, niemand heeft een situatie als deze ooit meegemaakt.”
Voor herhaling vatbaar?
In zijn eerste kerstredes drukte de koning zich nog behoorlijk formeel uit, maar bij zijn laatste toespraak in december viel hij op door zijn ontspannen, levenswijze houding. “Trek het je niet te veel aan als het eens tegenzit”, zei hij toen speciaal tegen jongeren. “Het is oké”. Politicoloog Wouters betreurt dat hij deze lijn niet heeft doorgezet. “Bijvoorbeeld toen hij Eberhard van der Laan vergezelde op zijn laatste wandeling door Amsterdam, toen zag ik hem echt als de warme koning.”
Of de koning in coronatijd vaker een tv-toespraak zal houden? Zelf verwees hij naar mogelijk ‘nog uitdagender omstandigheden’ die ons allen te wachten staan. Van Ditzhuyzen en Wouters denken van wel, als de situatie er weer om vraagt. Volgens Broekmeulen zou een herhaling aan kracht verliezen. “Het lijkt me geen goed idee als hij wekelijks nationale toespraken gaat houden, zoals de radiopraatjes van president Roosevelt tijdens de crisis in de jaren dertig.”